In de keuken op de eerste verdieping van de synagoge lag jarenlang een grote lamp onder de tafel. Het was niet zomaar een lamp, maar een grote twaalfarmige kroonluchter, met kaarsenhouders èn elektrische lampen. Vies was hij, onooglijk eigenlijk, het was niet helemaal duidelijk of die ooit nog weer toonbaar zou kunnen worden. Dankzij een van de vrijwilligers van onze synagoge is dat toch gelukt.

De kroonluchter komt waarschijnlijk volgend jaar in de vernieuwde synagoge te hangen. Dan hangt hij weer op zijn vertrouwde plek, want getuige een oude foto van het interieur heeft deze kroonluchter daar vroeger ook gehangen. Jarenlang was dat niet het geval, vertelt Mirjam Schwarz. Een aantal jaren geleden kreeg ze de tip dat er op de zolder van een boerderij in het buitengebied van Winterswijk een lamp lag, die uit de synagoge afkomstig zou zijn. Het was niet duidelijk hoe die daar terecht was gekomen. De lamp zou uit de tuin achter de synagoge zijn opgegraven. ,,Het is onduidelijk of dat allemaal waar is, we kunnen niet met zekerheid achterhalen waar de lamp vandaan komt en hoe die op de boerderij terecht is gekomen.” Er is wel een foto van het interieur van de synagoge, zoals dat er voor de Tweede Wereldoorlog uit zag. Daarop is een stuk van een grote kroonluchter te zien en dat zou heel goed deze kunnen zijn.

De kroonluchter lag in een hoek van de keuken, deels verbogen, er zaten onderdelen los en het brons was helemaal vervuild en op sommige plaatsen gebarsten. Een van onze vrijwilligers heeft een elektrotechnische achtergrond en bedacht dat het toch goed mogelijk moest zijn om de kroonluchter te restaureren. Dat werd een klus die enkele maanden in beslag heeft genomen. Eerst werd het brons onder handen genomen: de schoonmaakbeurt bestond uit grondig afwassen, gevolgd door een zuurbad, opnieuw afwassen en vervolgens schoonborstelen. Het brons bleek voorzien van een vernislaag, die zich pas met een afbijtmiddel liet verwijderen.

Na de schoonmaakbeurt toonde de kroonluchter meer van zijn achtergrond. Deze heeft twaalf armen: zes met naar boven gerichte kaarsenhouders, zes met naar onderen gerichte fittingen voor een gloeilamp. Die fittingen zijn waarschijnlijk niet origineel. In die zes armen zitten namelijk openingen waarin een kraantje heeft gezeten: een gaskraan om precies te zijn. En dan gaat het om bijzondere verlichting – de combinatie van een kroonluchter met zowel kaarsen als gasverlichting lijkt bijzonder weinig voor te komen.

De zes kaarsenhouders lijken ook de historische achtergrond te illustreren: ze hebben de vorm van de Davidster. Weliswaar aangevuld met puntige vormen tussen de uiteinden van de ster, maar de overeenkomst met het in de joodse cultuur veelvuldig gebruikte ster is groot.

Misschien zegt er nu iemand: hup, in de auto ermee en dan naar het tv-programma Tussen Kunst en Kitsch! Dat kan, maar met een gewicht van bijna veertig kilo wordt dat nog een inspannende aangelegenheid. Het zou wel goed zijn om een lampenexpert eens naar die lamp te laten kijken.

Vanwege die combinatie van kaarsen en gas zou het een 19e eeuwse lamp kunnen zijn. Het is goed mogelijk dat deze kroonluchter ook nog in de oude sjoel van Winterswijk heeft gehangen. Die stond op de hoek van de huidige Jonenstraat en Misterstraat, ongeveer op de plaats waar nu hotel Centraal staat. Misschien is die in 1888-1889 meeverhuisd naar de nieuwgebouwde synagoge aan de Spoorstraat. Daar lijkt een deel van de buizen voor de gasverlichting nog over de ijzeren trekstangen in de zoldering te lopen.

Maar dat is gissen en dat was voor de opknapbeurt niet nodig. De kroonluchter heeft zes nieuwe nieuwe fittingen gekregen, de oude vielen bij de restauratie uit elkaar. Er zijn meer beschadigingen verholpen, want het brons was op verschillende plaatsen ook gescheurd. Ook de zes glazen lampekapjes zijn nieuw, althans tweedehands. Die fittingen zijn in Italië gevonden, de glazen kapjes via Marktplaats, allebei dankzij het internet. De restauratie is nu bijna klaar, het brons glimt weer van alle kanten, de bedrading is vernieuwd. Er zitten nu energiezuinige led-lampen in, die ook nog kunnen worden gedimd. Het wachten is nu nog op het juiste moment om de kroonluchter weer een goede plek in de vernieuwde sjoel te geven.

Het eindoordeel van de restaurateur: ,,Wat ik het mooiste vind is dat het zo’n oude kroonluchter is, die jarenlang hier heeft gehangen en misschien ook nog in de oude sjoel. Het is joods erfgoed van Winterswijk, dat moet je koesteren.”