Overname van sjoel en ritueel badhuis aan stichting Cultuurbehoud Achterhoek

De joodse gemeenschap

De overdracht van het eigendom volgt op de jarenlange daling van het aantal leden van de joodse gemeenschap van Winterswijk. De joodse gemeente telt nog maar een handvol mensen – te weinig om de jaarlijkse lasten van het noodzakelijke onderhoud te kunnen dragen. Het synagogecomplex is in zijn geheel een rijksmonument.

Naast de synagoge omvat dat ook de eeuwenoude begraafplaats, het rituele badhuis (mikwe), het twee lokalen tellende schooltje en de voor de chazzan of voorganger gebouwde woning. Samen vertellen deze gebouwen het verhaal van de eens bloeiende joodse gemeenschap van Winterswijk. De eigendomsoverdracht aan SCA heeft alleen betrekking op de synagoge en het mikwe. De woning en het schoolgebouw zijn privébezit. De begraafplaats valt onder de verantwoordelijkheid van de lokale joodse gemeente en het Nederlands-Israelitisch Kerkgenootschap in Amsterdam.

Stichting Cultuurbehoud Achterhoek

De stichting Cultuurbehoud Achterhoek is een in 2016 opgerichte stichting, die zich inzet voor het behoud van de monumentale kwaliteit van de Achterhoek voor toekomstige generaties. De stichting heeft geen mensen in dienst, maar staat garant voor de professionele aanpak van het onderhoud en beheer van monumenten in Winterswijk en omgeving.

De synagoge is het eerste monument dat door SCA is verworven. Of het monumentale bezit verder groeit is nu nog niet bekend, zegt SCA-voorzitter Anne Joldersma. ,,Dat hangt er ook van af of zich nog iets aandient. Maar we zijn niet actief op zoek. De stichting is ontstaan naar aanleiding van de vraag van de synagoge.” Het doel van de stichting is om monumenten te beheren, die zelf onvoldoende geld of menskracht bezitten om onderhoud en beheer zelfstandig uit te voeren. SCA wil voorkomen dat cultuurhistorisch waardevolle monumenten vervallen door gebrek aan aandacht, inzet van vrijwilligers of denkkracht van specialisten.

Stichting Winterswijkse Synagoge

De Stichting Cultuurbehoud Achterhoek is als eigenaar verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de gebouwen. Voor de invulling van het culturele programma wordt samengewerkt met de stichting Winterswijkse Synagoge.

De vrijwilligers van SWS verzorgen het culturele aanbod in de sjoel – dit jiddische woord voor school benadrukt het educatieve karakter van het culturele aanbod. Dat krijgt vorm in het aanbieden van onder meer lezingen, cursussen en muziekavonden. SWS verzorgt met ingang van 2021 ook de rondleidingen in de synagoge, waar het joodse verhaal van Winterswijk wordt verteld.

Dat culturele aanbod levert de laatste jaren een groeiend aantal bezoekers op. Voor de openstelling van de synagoge worden ook altijd nadrukkelijk de inwoners van het Duitse grensgebied opgezocht. De zomerse rondleidingen worden speciaal voor hen ook in de Duitse taal aangeboden. De stichting Winterswijkse Synagoge wil die aandacht van het Duitse publiek nog verder laten groeien.

Leerlingen leren van de oorlog

Dat indrukwekkende joodse verhaal van Winterswijk wordt sinds 2008 ook aan kinderen van (Winterswijkse) basisscholen verteld, tijdens hun bezoek in het kader van het lesonderdeel ‘Leren van de oorlog’. Daarvoor zijn een lesboek en leskist ontwikkeld. Kinderen kunnen zich makkelijker inleven in dat plaatselijke verhaal.

In samenwerking met de Duitse stichting Kolle Kaal worden ook al jarenlang leerlingen van Duitse scholen ontvangen, vooral uit de aangrenzende deelstaat Noordrijn-Westfalen. In voor- en najaar zorgt dat voor meerdere rondleidingen per week – in totaal gaat het alleen daarbij al om enkele duizenden jeugdige bezoekers. Hun bezoek is gekoppeld aan het lezen van de Duitstalige versie van ‘De schuilplaats’. Daarin beschrijft het Winterswijkse meisje Johanna Reiss het oorlogsverhaal van haar en haar oudere zus.

Garantie voor de toekomst

Voor de joodse gemeente van Winterswijk betekent de overdracht aan SCA (voor het symbolische bedrag van één euro) dat de synagoge zijn functie behoudt. SCA staat garant voor een langjarig, professioneel beheer. De overdracht aan deze particuliere stichting heeft de instemming van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap de overkoepelende organisatie van Joodse Gemeenten in Nederland. De nieuwe eigenaar zorgt ervoor dat de synagoge kan blijven bestaan. De synagoge is in 1985 gerestaureerd, maar is inmiddels dringend toe aan een ingrijpende onderhoudsbeurt. Die moet ervoor zorgen dat de synagoge ook de komende decennia zijn culturele functie volop kan uitoefenen en het joodse verhaal van Winterswijk lijvend wordt verteld.

Vanwege de maatregelen die rondom corona zijn genomen wordt er op dit moment niet officieel of feestelijk stilgestaan bij de overdracht van het gebouw van de joodse gemeente aan SCA. Wellicht gebeurt dat op een later moment nog.